Głębia czarnego kwadratu

• O sztuce
• Emilia Dadan

Często mówi się, że malarstwo abstrakcyjne to rodzaj sztuki opartej na subiektywnej wrażeniowości. Tu nie ma nic do rozumienia, patrz i chłoń.

Tylko jak tu chłonąć czarny kwadrat? Konceptualizm to wyzwanie intelektualne. Dziś porozmawiamy o tym, jak Kazimierz Malewicz zamknął rozdział, który impresjoniści otwarli.

Pojawienie się impresjonizmu było w sztuce momentem przełomowym. Odejście od wiernego odwzorowywania rzeczywistości na rzecz badania zjawisk optycznych, wrażeniowości oraz iluzji, tworzonej przez plamy barwne, zapoczątkowało rewolucję w postrzeganiu malarstwa i stało się bazą dla powstania wielu nowych kierunków.

Paradoksalnie, za jego powstaniem nie stały wcale wywrotowe idee, tylko specyficzne schorzenia wzroku Claude'a Moneta czy Auguste'a Renoira.

Jednak ziarno zostało zasiane. Rozmyty, oniryczny świat z prac impresjonistów wyznaczył nową jakość. Od tej chwili obraz przestał być projekcją rzeczywistości, a stał się subiektywnym przedstawieniem świata przefiltrowanego przez umysł artysty. I właśnie ten subiektywny filtr oraz sama płaszczyzna obrazu były coraz mocniej analizowane. Plamy zaczęły być modyfikowane, rozpoczęła się epoka dekonstrukcji i przebudowy świata widzianego. Coraz częściej to malarstwo samo w sobie stawało się tematem malarskim.

Czarny kwadrat na białym tle, Kazimierz Malewicz, 1914-1915 (1929), Domena publiczna

Później pojawiła się fotografia, która po raz drugi odebrała malarstwu realistycznemu rolę i sens. Studium nad plamą, konturem i formą weszło w swój ostateczny etap. Suprematyzm Malewicza jest tu swoistym finałem.

Jednolity atom malarski, jako podstawowa jednostka stał się bazą dla nowej sztuki. Maksymalne uproszczenie, separacja od natury i oderwanie od rzeczywistości, pozwoliło w pełni skoncentrować się na zawartości płótna. Forma, a nie pozamalarskie realia stała się tematem dzieła.

Czarny kwadrat jest koncepcją i zwiastunem nowych czasów. Modernistyczną wizją zapanowania nad chaosem poprzez geometryczne formy. Snem o doskonałej harmonii. Ma także swoje mistyczne znaczenie – biała aureola uświęca to, co symbolizuje kwadrat – cztery kierunki świata, cztery żywioły i cztery źródła ludzkiej inspiracji (boskie, anielskie, ludzkie i diabelskie).

Kwadrat Malewicza daje asumpt do rozważań na temat kształtu, jako nośnika idei w malarstwie. Dowodzi także, że obraz pełen treści i znaczeń nie musi niczego przedstawiać.