Roślina jako symbol

• Wiedza
• Julia R. Ziółkowska

Rośliny, z którymi na co dzień się spotykamy cieszą oko bądź są kulinarnym składnikiem życia. Lecz czy to róża czy marchewka, posiadają swoją symbolikę. Do niedawna można było wyrazić uczucia bukietem kwiatów, jednak zwyczaj ten, według którego żółta róża oznacza zazdrość, a bez pierwszą miłość, powoli zanika.

Człowiek, próbując zrozumieć i oswoić naturę, nadaje jej nazwy i próbuje przypisać znaczenia. Znane są od starożytności przekazy mityczne o ludziach boską mocą przemienionych w kwiaty czy drzewa. Taki los spotkał Anemona, delikatny kwiatek oraz Kyparissosa, który z żalu po stracie ulubionego jelenia stał się drzewem cyprysowym, do dziś kojarzonym z żałobą. Apogeum przekazu symbolicznego, zwłaszcza w sztuce, przypada na czasy średniowiecza i nowożytności. Dzieła malarskie tych okresów naszpikowane są ukrytymi znaczeniami. Jest to przekaz do odczytania przez nielicznych, wtajemniczonych w arkana znawców.

W XX wieku symbole w sztuce badał Erwin Panofsky. Powstała nawet nowa gałąź historii sztuki – ikonologia. Większość symboli jest dość ambiwalentna i nie da się ich odczytać jednoznacznie.

Portrait of Ginevra de’ Benci, Leonardo da Vinci, 1474-1478, Public Domain

Na obrazie Leonarda da Vinci przedstawiającym Ginewrę Benci, w tle widnieje jałowiec (po włosku ginepro – anagram imienia). Co Mistrz chciał przekazać tym symbolem? Ze względu na swoje kolce jałowiec jest metaforą skromności, surowości, powściągliwości. Dzięki długotrwałemu spalaniu drewna oznacza również żarliwość ducha. Inne znaczenie jałowca to pokusy i grzechy, także poniżenie i głód ludzi.

Jedną z najbardziej ambiwalentnych roślin jest róża. Romantyczne znaczenie zyskuje jako kwiat Adonisa i Afrodyty, a także dzięki legendom, takim jak perska opowieść o słowiku, który kochał różę i tuląc ją skaleczył się o cierń, a jego krew zabarwiła kwiat na czerwono.

Róża oznacza zmysłową kobietę, miłość cielesna, najpiękniejsze z niewiast, ale jest także atrybutem męki Chrystusa na krzyżu, oznacza pocieszenie, skromność, cierpliwość, czystość, męczeństwo z obietnicą przyszłej nagrody w Niebie.

Parząca pokrzywa oznaczająca pokutę, wierzba jako znak nędzy i jałowości, mięta, rzymska bogini Mentha oznaczająca ludzki rozum, gorczyca przez swój wzrost z małego nasienia do dużego drzewa porównywana do Chrystusa i Królestwa Niebieskiego, będąca jednocześnie emblematem wytrwałości, cedr wiązany z symboliką nieśmiertelności, ale także oznaczający ludzi pysznych, każdej, nawet najmniejszej trawce przypisywane jest znaczenie.

To rozumienie świata roślin, przekazywane już od starożytności, funkcjonuje w różnych sferach życia do dziś.