Książka unikatowa

• Rękodzieło
• Lucyna Juchiewicz

Książki nam spowszedniały. Możemy je kupić w księgarni czy antykwariacie właściwie w każdym mieście, czy nawet wiosce. Możemy je wypożyczyć z biblioteki lub po prostu pożyczyć od znajomych. Przeczytać i oddać. Odstawić na półkę. A nawet odsprzedać, zapominając wkrótce o jej istnieniu.

Zmrok 1960, Zbigniew Makowski, 2006, teksty własne ręcznie pisane, papier czerpany, płótno lniane, rysunek, malarstwo, tusz, akryl, 26 x 42 cm, unikat

Tymczasem o tych książkach zapomnieć się nie da! Bajeczne, intrygujące, poruszające, niepokojące! Aż się proszą, by wziąć je do ręki z należnym nabożeństwem i bez pośpiechu celebrować ich czytanie – czy nawet tylko oglądanie.

Dzieje Piotrowe. Historia Piotra Włostowica, bibliofilska edycja w artystycznej, ręcznie wykonanej oprawie, fot. materiały prasowe, Kurtiak-Ley

Książka artystyczna

Książki artystyczne – bo o nich tu mowa – to niezwykłe dzieła, które nawiązują swoją formą do zawartych w nich treści. Mogą być wykonane z drewna, plastiku, papieru, kamienia. Przyjmują postać rzeźby, obrazu, zwojów, listów, map, gazet, fotoksiążek czy leporello. Twórcy książek artystycznych nie stronią też od wykorzystania w swoich dziełach nowoczesnych technologii. Każda taka książka może przedstawiać sobą nowy gatunek, a jednak łączy je jedno: są unikatowe. Niewiele z nich wydawanych jest w większym nakładzie, choćby dwóch sztuk.

Widoki jednego drzewa, Urszula Wolska (Jędrzejczyk), fot. Urszula Wolska

Umiłowanie do podziałów

Pierwsze dzieła, które nazwać można książkami artystycznymi, powstały w latach 60. XX wieku. Ich tworzeniem zajęli się w pierwszej kolejności graficy, ale także malarze, rzeźbiarze, czy fotograficy. Lubimy jasno sprecyzowane gatunki i podziały i tej słabości nie oparł się też nowojorski kurator wystaw książek artystycznych, Clive Phillpot. Wyróżnił on trzy rodzaje takich dzieł. Pierwsze z nich nazywa zwykłymi książkami (just books). To książki nieprzekraczające tradycyjnych rozwiązań formalnych. Drugie to książki-dzieła (bookworks), będące przejawem eksperymentów związanych ze znaczeniem i strukturą książki. Trzecie w końcu to obiekty książkowe (book objects), luźno tylko nawiązujące do treści danej książki.

Archetyptura czasu, Andrzej Głowacki, 2013, fot. Kokazone

Czytelnik wbity w fotel

Książki artystyczne wydobywają z treści to, co ważne, piękne czy poruszające. Są jawnym odzwierciedleniem światów, które mogą powstać w umyśle czytelnika. Dlatego też nie pozostawiają nas obojętnymi. Zaciekawiają, zapraszają do wnikliwszego zajrzenia w głąb książek i sprawiają, że zyskują znaczenie niemal tak ogromne jak pierwsze księgi powstałe w dawnych czasach.