Wnętrze surrealistyczne

• O sztuce
• Julia R. Ziółkowska

Surrealizm. Sztuka oparta w założeniu na psychoanalizie, introspekcji. Czy zatem wnętrze surrealistyczne oznacza coś więcej niż pokój wypełniony magią kreacji, tak jak w przypadku dzieła Remedios Varo Ptaki czy dziwadeł, które obserwujemy w obrazie Gala i Anioł Pański Milleta poprzedzający nieuchronne nadejście metamorfoz stożkowych Salvadora Dali?

Introspekcja to spojrzenie w głąb, do wnętrza siebie, swojej psychiki. Malarze surrealistyczni nie tylko patrzą w swoje wnętrza, ale także ułatwiają taką operację swoim odbiorcom. Jest to rodzaj zabawy połączonej z transgresją (wykroczeniem) oraz swoistym przyswojeniem pewnych nauk. Nie bez kozery sztukę tę uwielbiają ludzie młodzi, ale jest ona wyzwaniem dla ludzi w każdym wieku.

Creation of the Birds, Remedios Varo, Wikiart

Po przyjrzeniu się obu obrazom wnętrze pokoju/pomieszczenia może oznaczać coś bardziej metaforycznego. W obu przypadkach miejsce akcji jest nieokreślone i nie można powiedzieć o nim nic konkretnego. Zawieszone w czasie i przestrzeni, pełne zagadkowego światła i tajemnicy. Bo właśnie o tajemnice WNĘTRZA chodzi surrealistom.

Varo pokazuje stworzenie ptaków. Swoistą alchemię dzięki której powstają latające stworzenia. Ptaki we wszystkich mitach oznaczają duszę. Obraz więc można odczytać na jednym z poziomów jako tworzenie dusz. Czy chodzi o inkrustację własnej duszy czy można pokusić się o bardziej kobiece odczytanie, cud narodzin, dusza w malutkim ciałku? To ciche i pełne skupienia kobiece tworzenie. Obraz emanuje delikatnością i czułością, jaką Wielki Ptak obdarza tworzone Małe Ptaki.

Gala and the Angelus of Millet Preceding the Imminent Arrival of the Conical Anamorphoses, Salvador Dali

Zupełnie inny nastrój bije z dzieła Dalego. Nad wejściem do pokoju, w którym przebywają mężczyzna i kobieta widnieje dzieło Anioł Pański Jean-Francois Milleta, realistyczne do bólu przedstawienie pary chłopów na polu, zatrzymujących pracę na czas modlitwy Anioł Pański. Co niezwykłego może się zdarzyć? Zwłaszcza, że oprócz popiersi filozofów widniejących pod sufitem, na stole znajduje się czarny sześcian? Otóż zza drzwi wyłania się dziwna postać starca z wąsami z homarem na głowie. Niezwykłe, dziwne, niebywałe. Metamorfozy stożkowe w XVII wieku były stosowane do malarskich tricków. Po przyłożenia zwierciadła o konkretnym kształcie, walca lub stożka, do „rozmazanej plamy”, ukazywał się w nim rysunek, twarz lub inna figura. Dali chce w ten sposób zachęcić widza do zmiany percepcji, co wydaje się konieczne do odbioru surrealnych dzieł.

W jaki sposób odczytywać tak zagmatwane przekazy? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ nie można jednoznacznie wytłumaczyć malarstwa. Dali, Varo, czy jakikolwiek inny surrealista, ukazujący swoje wnętrzności w pejzażu czy człowieczy charakter w ptakach, znajduje się zawsze w pułapce percepcji widza, odbiorcy. I tak jest od tysiącleci, ponieważ już starożytni uważali, że poziom zagadek mierzy się ich złożonością.